ஸ்கந்தம் 1: அத்யாயம் 3
ஸ்ரீமத் பாகவதம்
Srimad Bhagavatham
सूत उवाच
जगृहे पौरुषं रूपं भगवान् महद् आदिभि: ।
सम्भूतं षोडश कलम् आदौ लोक सिसृक्षया ॥ 1
यस्य अम्भसि शयानस्य योग-निद्रां वितन्वत: ।
नाभि ह्रद अम्बुजाद् आसीद् ब्रह्मा विश्वसृजां पति: ॥ 2
यस्य आवयव संस्थानै: कल्पितो लोक-विस्तर: ।
तद्वै भगवतो रूपं विशुद्धं सत्त्वम् ऊर्जितम् ॥ 3
पश्यन्ति अदो रूपम् अदभ्र चक्षुषा
सहस्र-पाद ऊरु भुजानन अद्भुतम् ।
सहस्र मूर्ध श्रवण अक्षि नासिकं
सहस्र मौलि अम्बर कुण्डल उल्लसत् ॥ 4
एतत् नाना अवताराणां निधानं बीजम् अव्ययम् ।
यस्य अम्श अम्शेन सृज्यन्ते देव तिर्यङ् नर आदय: ॥ 5
स एव प्रथमं देव: कौमारं सर्गमाश्रित: ।
चचार दुश्चरं ब्रह्मा ब्रह्मचर्यम् अखण्डितम् ॥ 6
द्वितीयं तु भवाय अस्य रसातल गतां महीम् ।
उद्धरिष्यन् उपादत्त यज्ञेश: सौकरं वपु: ॥ 7
तृतीयम् ऋषि-सर्गं वै देवर्षित्वमुपेत्य स: ।
तन्त्रं सात्वतमाचष्ट नैष्कर्म्यं कर्मणां यत: ॥ 8
तुर्ये धर्म-कला सर्गे नर-नारायणौ ऋषी ।
भूत्वा आत्म उपशम उपेतम् अकरोद् दुश्चरं तप: ॥ 9
पञ्चम: कपिलो नाम सिद्धेश: कालविप्लुतम् ।
प्रोवाचासुरये साङ्ख्यं तत्त्वग्रामविनिर्णयम् ॥ 10
षष्ठमत्रेरपत्यत्वं वृत: प्राप्तोऽनसूयया ।
आन्वीक्षिकीम् अलर्काय प्रह्लाद आदिभ्य ऊचिवान् ॥ 11
तत: सप्तम आकूत्यां रुचे: यज्ञो अभ्यजायत ।
स याम आद्यै: सुर गणै: अपात् स्वायम्भुव अन्तरम् ॥ 12
अष्टमे मेरुदेव्यां तु नाभे: जात उरुक्रम: ।
दर्शयन् वर्त्म धीराणां सर्व आश्रम नमस्कृतम् ॥ 13
ऋषिभि: याचितो भेजे नवमं पार्थिवं वपु: ।
दुग्ध इमाम् ओषधी: विप्रा: तेनायं स उशत्तम: ॥ 14
रूपं स जगृहे मात्स्यं चाक्षुष उदधि सम्प्लवे ।
नावि आरोप्य मही मय्याम् अपाद् वैवस्वतं मनुम् ॥ 15
सुर असुराणाम् उदधिं मथ्नतां मन्दराचलम् ।
दध्रे कमठ रूपेण पृष्ठ एकादशे विभु: ॥ 16
धान्वन्तरं द्वादशमं त्रयोदशममं एव च ।
अपाययत् सुरान् अन्यान् मोहिन्या मोहयन् स्त्रिया ॥ 17
चतुर्दशं नारसिंहं बिभ्रद् दैत्य इन्द्रम् ऊर्जितम् ।
ददार करजै: ऊरौ एरकां कटकृद् यथा ॥ 18
पञ्च-दशं वामनकं कृत्वा अगाद् आध्वरं बले: ।
पदत्रयं याचमान: प्रत्यादित्सु: त्रिपिष्टपम् ॥ 19
अवतारे षोडशमे पश्यन् ब्रह्म द्रुहो नृपान् ।
त्रि:सप्त कृत्व: कुपितो नि:क्षत्राम्.अकरोन् महीम् ॥ 20
तत: सप्तदशे जात: सत्यवत्यां पराशरात् ।
चक्रे वेदतरो: शाखा दृष्ट्वा पुंसो अल्प मेधस: ॥ 21
नर.देवत्वम् आपन्न: सुर कार्य चिकीर्षया ।
समुद्र.निग्रह आदीनि चक्रे वीर्याणि अत: परम् ॥ 22
एकोनविंशे विंशतिमे वृष्णिषु प्राप्य जन्मनी ।
राम कृष्णौ इति भुवो भगवान् अहरद् भरम् ॥ 23
तत: कलौ सम्प्रवृत्ते सम्मोहाय सुर द्विषाम् ।
बुद्धो नाम्ना अञ्जन सुत: कीकटेषु भविष्यति ॥ 24
अथासौ युग-सन्ध्यायां दस्यु-प्रायेषु राजसु ।
जनिता विष्णु यशसो नाम्ना कल्कि: जगत्पति: ॥ 25
अवतारा हि असङ्ख्येया हरे: सत्त्वनिधे: द्विजा: ।
यथा विदासिन: कुल्या: सरस: स्यु: सहस्रश: ॥.26
ऋषयो मनवो देवा मनुपुत्रा महौजस: ।
कला: सर्वे हरेरेव स-प्रजापतय: स्मृता: ॥ 27
एते च अंश कला: पुंस: कृष्णस्तु भगवान् स्वयम् ।
इन्द्रारि व्याकुलं लोकं मृडयन्ति युगे युगे ॥ 28
जन्म गुह्यं भगवतो य एतत्प्रयतो नर: ।
सायं प्रातर्गृणन् भक्त्या दु:ख ग्रामाद् विमुच्यते ॥ 29
एतद् रूपं भगवतो हि अरूपस्य चिदात्मन: ।
माया गुणै: विरचितं महदादिभि: आत्मनि ॥ 30
यथा नभसि मेघ ओघो रेणुर्वा पार्थिवो अनिले ।
एवं द्रष्टरि दृश्यत्वम् आरोपितम् अबुद्धिभि: ॥ 31
अत: परं यद् अव्यक्तम् अव्यूढ गुण बृंहितम् ।
अदृष्ट अश्रुत वस्तुत्वात् स जीवो यत् पुनर्भव: ॥ 32
यत्र इमे सद्.असद् रूपे प्रतिषिद्धे स्वसंविदा ।
अविद्यया आत्मनि कृते इति तद् ब्रह्म दर्शनम् ॥ 33
यद्येष उपरता देवी माया वैशारदी मति: ।
सम्पन्न एवेति विदु: महिम्नि स्वे महीयते ॥ 34
एवं जन्मानि कर्माणि हि अकर्तु: अजनस्य च ।
वर्णयन्ति स्म कवयो वेद-गुह्यानि हृत् पते: ॥ 35
स वा इदं विश्वम् अमोघलील:
सृजति अवत्यत्ति न सज्जते अस्मिन् ।
भूतेषु च अन्तर्हित आत्म तन्त्र:
षाड् वर्गिकं जिघ्रति षड्-गुणेश: ॥ 36
न च अस्य कश्चित् निपुणेन धातु:
अवैति जन्तु: कुमनीष ऊती: ।
नामानि रूपाणि मनो वचोभि:
सन्तन्वतो नट-चर्याम् इवाज्ञ: ॥ 37
स वेद धातु: पदवीं परस्य
दुरन्त वीर्यस्य रथाङ्ग पाणे: ।
यो अमायया सन्ततया अनुवृत्त्या
भजेत तत्पाद सरोज गन्धम् ॥ 38
अथेह धन्या भगवन्त इत्थं
यद् वासुदेवे अखिल लोकनाथे ।
कुर्वन्ति सर्वात्मकम् आत्मभावं
न यत्र भूय: परिवर्त उग्र: ॥ 39
इदं भागवतं नाम पुराणं ब्रह्म सम्मितम् ।
उत्तम श्लोक चरितं चकार भगवान् त्रृषि: ।
नि:श्रेयसाय लोकस्य धन्यं स्वस्ति अयनं महत् ॥ 40
तद् इदं ग्राहयाम् आस सुतम् आत्मवतां वरम् ।
सर्व वेद इतिहासानां सारं सारं समुद्धृतम् ॥ 41
स तु संश्रावयाम् आस महाराजं परीक्षितम् ।
प्रायोपविष्टं गङ्गायां परीतं परमर्षिभि: ॥ 42
कृष्णे स्वधाम उपगते धर्म ज्ञान आदिभि: सह ।
कलौ नष्ट दृशाम् एष पुराण अर्को अधुना उदित: ॥ 43
तत्र कीर्तयतो विप्रा विप्रर्षे: भूरि-तेजस: ।
अहं च अध्यगमं तत्र निविष्ट: तद् अनुग्रहात् ।
सोऽहं व: श्रावयिष्यामि यथा-अधीतं यथा-मति ॥ 44
