ஸ்கந்தம் 1: அத்யாயம் 5
ஸ்ரீமத் பாகவதம்
Srimad Bhagavatham
வியாசரை 'பாகவதம்'
எழுதச்சொல்கிறார் நாரதர்
सूत उवाच
अथ तं सुखम् आसीन उपासीनं बृहत् छ्रवा: ।
देवर्षि: प्राह विप्रर्षिं वीणा-पाणि: स्मयन् इव ॥ 1
नारद उवाच
पाराशर्य महाभाग भवत: कच्चिद् आत्मना ।
परितुष्यति शारीर आत्मा मानस एव वा ॥ 2
जिज्ञासितं सुसम्पन्नम् अपि ते महद् अद्भुतम् ।
कृतवान् भारतं यस्त्वं सर्वार्थ परि बृंहितम् ॥ 3
जिज्ञासितम् अधीतं च ब्रह्म यत्तत् सनातनम् ।
तथापि शोचसि आत्मानम् अकृत अर्थ इव प्रभो ॥ 4
व्यास उवाच
अस्त्येव मे सर्वमिदं त्वया युक्तं
तथापि न आत्मा परितुष्यते मे ।
तत् मूलम् अव्यक्तम् अगाध बोधं
पृच्छामहे त्व आत्म-भव आत्म-भूतम् ॥ 5
स वै भवान् वेद समस्त गुह्यम्
उपासितो यत्पुरुष: पुराण: ।
पर अवर ईशो मनसा एव विश्वं
सृजति अवति अत्ति गुणै: असङ्ग: ॥ 6
त्वं पर्यटन् अर्क इव त्रिलोकीम्
अन्तश्चरो वायुरिव आत्म साक्षी ।
परावरे ब्रह्मणि धर्मतो व्रतै:
स्नातस्य मे न्यूनम् अलं विचक्ष्व ॥ 7
श्रीनारद उवाच
भवता अनुदित प्रायं यशो भगवतो अमलम् ।
येनैव असौ न तुष्येत मन्ये तद् दर्शनं खिलम् ॥ 8
यथा धर्मादयश्च अर्था मुनि वर्य अनुकीर्तिता: ।
न तथा वासुदेवस्य महिमा हि अनुवर्णित: ॥ 9
न यद् वच: चित्रपदं हरे: यशो
जगत्पवित्रं प्रगृणीत कर्हिचित् ।
तद् वायसं तीर्थम् उशन्ति मानसा
न यत्र हंसा निरमन्ति उशिक् क्षया: ॥ 10
तद् वाग् विसर्गो जनता अघ विप्लवो
यस्मिन् प्रतिश्लोकम् अबद्धवति अपि ।
नामानि अनन्तस्य यशो अङ्कितानि यत्
शृण्वन्ति गायन्ति गृणन्ति साधव: ॥ 11
नैष्कर्म्यम् अपि अच्युत भाव वर्जितं
न शोभते ज्ञानम् अलं निरञ्जनम् ।
कुत: पुन: शश्वद् अभद्रम् ईश्वरे
न च अर्पितं कर्म यद् अपि अकारणम् ॥ 12
अथो महाभाग भवान् अमोघ दृक्
शुचिश्रवा: सत्यरतो धृतव्रत: ।
उरुक्रमस्य अखिल बन्ध मुक्तये
समाधिना अनुस्मर तद् विचेष्टितम् ॥ 13
ततो अन्यथा किञ्चन यद् विवक्षत:
पृथग् दृश: तत्कृत रूप नामभि: ।
न कर्हिचित् क्वापि च दु:स्थिता मति:
लभेत वात आहत नौ: इव: आस्पदम् ॥ 14
जुगुप्सितं धर्मकृते अनुशा-सत:
स्वभाव रक्तस्य महान् व्यतिक्रम: ।
यद् वाक्यतो धर्म इतीतर: स्थितो
न मन्यते तस्य निवारणं जन: ॥ 15
विचक्षणो अस्य अर्हति वेदितुं विभो:
अनन्त पारस्य निवृत्तित: सुखम् ।
प्रवर्तमानस्य गुणै: अनात्मन:
ततो भवान् दर्शय चेष्टितं विभो: ॥ 16
त्यक्त्वा स्वधर्मं चरणाम्बुजं हरे:
भजन् अपक्व अथ पतेत् ततो यदि ।
यत्र क्व वा अभद्रम् अभूद् अमुष्य किं
को वार्थ आप्त अभजतां स्वधर्मत: ॥ 17
तस्यैव हेतो: प्रयतेत कोविदो
न लभ्यते यद् भ्रमताम् उपर्यध: ।
तद् लभ्यते दु:खवद् अन्यत: सुखं
कालेन सर्वत्र गभीर रंहसा ॥ 18
न वै जनो जातु कथञ्चन आव्रजेत्
मुकुन्द-सेवि अन्यवद् अङ्ग संसृतिम् ।
स्मरन् मुकुन्द अङ्घ्रि उपगूहनं पुन:
विहातुम् इच्छेन् न रस ग्रहो जन: ॥ 19
इदं हि विश्वं भगवान् इव इतरो
यतो जग त्स्थान निरोध सम्भवा: ।
तद्धि स्वयं वेद भवां तथापि ते
प्रादेश मात्रं भवत: प्रदर्शितम् ॥ 20
त्वम् आत्मना आत्मानम् अवेहि अमोघ दृक्
परस्य पुंस: परम् आत्मन: कलाम् ।
अजं प्रजातं जगत: शिवाय तद्
महानुभाव अभ्युदय अधि गण्यताम् ॥ 21
इदं हि पुंस: तपस: श्रुतस्य वा
स्विष्टस्य सूक्तस्य च बुद्धि दत्तयो: ।
अविच्युतो अर्थ: कविभि: निरूपितो
यद् उत्तमश्लोक गुणानु वर्णनम् ॥ 22
अहं पुरा अतीतभवे अभवं मुने
दास्यास्तु कस्याश्चन वेद वादिनाम् ।
निरूपितो बालक एव योगिनां
शुश्रूषणे प्रावृषि निर्विविक्षताम् ॥ 23
ते मयि अपेत अखिल चापले अर्भके
दान्ते अधृत क्रीडनके अनुवर्तिनि ।
चक्रु: कृपां यद्यपि तुल्यदर्शना:
शुश्रूषमाणे मुनय अल्प भाषिणि ॥ 24
उच्छिष्ट लेपान् अनुमोदितो द्विजै:
सकृत् स्म भुञ्जे तद् अपास्त किल्बिष: ।
एवं प्रवृत्तस्य विशुद्ध चेतस:
तद् धर्म एवात्म रुचि: प्रजायते ॥ 25
तत्रान्वहं कृष्णकथा: प्रगायताम्
अनुग्रहेण अशृणवं मनोहरा: ।
ता: श्रद्धया मे अनुपदं विशृण्वत:
प्रियश्रवसि अङ्ग ममा अभवद् रुचि: ॥ 26
तस्मिं तदा लब्ध रुचे: महामते
प्रियश्रवसि अस्खलिता मतिर्मम ।
ययाहम् एतत् सद् असत् स्वमायया
पश्ये मयि ब्रह्मणि कल्पितं परे ॥ 27
इत्थं शरत् प्रावृषिकाव रुतू हरे:
विशृण्वतो मे अनुसवं यश अमलम् ।
सङ्कीर्त्यमानं मुनिभि: महात्मभि"
भक्ति: प्रवृत्त आत्म रज: तम उपहा ॥ 28
तस्य एवं मे अनुरक्तस्य प्रश्रितस्य हत एनस: ।
श्रद्दधानस्य बालस्य दान्तस्य अनुचरस्य च ॥ 29
ज्ञानं गुह्यतमं यत्तत् साक्षाद् भगवतोदितम् ।
अन्ववोचन् गमिष्यन्त: कृपया दीन वत्सला: ॥ 30
येनैव अहं भगवतो वासुदेवस्य वेधस: ।
माया अनुभावम् अविदं येन गच्छन्ति तत्पदम् ॥ 31
एतत् संसूचितं ब्रह्मं तापत्रय चिकित्सितम् ।
यद् ईश्वरे भगवति कर्म ब्रह्मणि भावितम् ॥ 32
आमयो यश्च भूतानां जायते येन सुव्रत ।
तदेव हि आमयं द्रव्यं न पुनाति चिकित्सितम् ॥ 33
एवं नृणां क्रिया योगा: सर्वे संसृति हेतव: ।
त एवात्म विनाशाय कल्पन्ते कल्पिता: परे ॥ 34
यद् अत्र क्रियते कर्म भगवत् परितोषणम् ।
ज्ञानं यत्तद् अधीनं हि भक्ति योग समन्वितम् ॥ 35
कुर्वाणा यत्र कर्माणि भगवत् छिक्षया असकृत् ।
गृणन्ति गुण नामानि कृष्णस्य अनुस्मरन्ति च ॥ 36
ॐ नमो भगवते तुभ्यं वासुदेवाय धीमहि ।
प्रद्युम्नाय अनिरुद्धाय नम: सङ्कर्षणाय च ॥ 37
इति मूर्ति अभिधानेन मन्त्र मूर्तिम् अमूर्तिकम् ।
यजते यज्ञपुरुषं स सम्यग्दर्शन: पुमान् ॥ 38
इमं स्वनिगमं ब्रह्मन् अवेत्य मद् अनुष्ठितम् ।
अदान्मे ज्ञानम् ऐश्वर्यं स्वस्मिन् भावं च केशव: ॥ 39
त्वमपि अदभ्र श्रुत विश्रुतं विभो:
समाप्यते येन विदां बुभुत्सितम् ।
प्राख्याहि दु:खै: मुहु: अर्दित आत्मनां
सङ्क्लेश निर्वाणम् उशन्ति नान्यथा ॥ 40
